نقش آتشدان در شناسایی مراسم تشریفات مذهبی دوران تاریخی ایران

آتش و تقدس آن از مسائل بسیار مهم و شگفت انگیز دنیای باستان است انسان ابتدائی به آتش به چشم یک معجزه و واقعه ای عظیم نگاه می کرد قبل از پیدایش آتش زندگی وی سراسر وحشت و اضطراب بود، امنیت نداشت و هر لحظه حادثه ای جدید در انتظار وی بود. زمانهای طولانی بدین منوال گذشت تا اینکه وقایع جدیدی در زندگی وی پدیدار گشت رعد و برق جنگلهای اطرافش را به آتش کشید و محیط زندگی وی گرم و روشن گشت . زمانهای طولانی طی شد تا اینکه بشر به رموز استفاده و بهره برداری از آتش دست یافت از آن پس زندگی انسان اولیه وارد مرحله جدیدی شد و به تدریج با ذوب فلزات قدم به دنیای سازندگی و صنعت نهاد. بقایای استفاده از آتش در میان غارهای پیش از تاریخ در ایران و سایر نقاط دنیا به دست آمده هنگامی که بشر به اهمیت آتش پی برد دست به ساختن محلهایی برای حفظ و نگهداری آن زد تا بدین وسیله همواره بتواند از آن بهره مند باشد علاوه بر آن مراسم شکرگزاری و سپاس را نیز به جای آورد. در ارتباط با همین مسئله یعنی محلهای نگهداری آتش و جهت دست یابی به شناخت پیرامون سیر تحول فرم آتشدانهای دوران تاریخی از میان آثار و مدارک به جای مانده تعداد 75 اثر انتخاب شد این آثار تاریخی زمانی طولانی از 2000 ق . م . تا قرن هفتم م . را در بر می گیرند. کل آتشدانها به دو گروه اصلی تقسیم شدند: آتشدانهایی که در طبیعت به طور مستقل قرار داشتند و آتشدانهایی که بر روی آثار مختلف (نقش برجسته، مهر، سکه و ...) قرار دارند. با توجه به اینکه آتشدانها در چه صحنه های مذهبی و یا غیر مذهبی قرار دارند دسته بندی شده و کل آتشدانها به 11 نوع تقسیم شدند: 1 - آتشدان ستونی شکل 2 - زمینی 3 - شمعدانی شکل 4 - مکعب مستطیل شکل 5 - پله ای 6 - چهارتاقی شکل 7 - چهار ضلعی 8 - فلزی پایه بلند 9 - قیفی شکل 10 - سروری شکل 11 - کنگره دار. پس از مطالعه پیرامون هر یک از آتشدانها و تشخیص فرم و قدمت آنها به این نتیجه رسیدیم که در دوران تاریخی انواع آتشدانها در مراسم مختلف مذهبی و غیر مذهبی مورد استفاده قرار می گرفت و آتش در کل دوران تاریخی مورد توجه و احترام بوده، آتش خود به طور مستقل نیایش و پرستش نمی شد بلکه به عنوان ارمغانی آسمانی و فروغ ایزدی مورد احترام و پرستش بود.